بررسی و تحلیل بازنمود طالع‌های سعد نجوم احکامی در اشعار انوری، نظامی و مسعود سعد سلمان
الموضوعات :
رحمان زارع
1
,
محمدحسین کرمی
2
1 - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، ایران
الکلمات المفتاحية: نجوم احکامی, تصاویر نجومی, طالع‌بینی, نجوم در شعر فارسی و سعد و نحس.,
ملخص المقالة :
توجه گستردۀ پیشینیان به افلاک و حوادث فلکی موجب باور به تأثیر افلاک در زندگی انسان‌ها شد و این امر تا جایی پیش رفت که تمام شئونات زندگی، مانند سرنوشت انسان‌ها، پیروزی‌ها و شکست‌ها، خوشبختی و بدبختی، ترسالی و خشکسالی و... را در برگرفت و موجب پدید آمدن مباحث گسترده‌ای چون سعد و نحس نجوم، طالعبینیها و اختیارات نجومی شد. این باور عمومی به‌ویژه پس از نیمه‌های سدۀ پنجم هجری بسیار مورد توجه شاعران ایرانی قرار گرفت؛ به گونه‌ای که تفسیر بسیاری از ابیات شاعران بزرگ این دوران، بدون آگاهی کافی از دانش نجوم، باورها و احکام نجومی ناممکن است. در این پژوهش طالع‌های سعد در اشعار انوری، نظامی و مسعود سعد سلمان که هر سه از حکیمان آگاه به نجوم بوده‌اند، بررسی شده است. در نتیجۀ این پژوهش، 47 طالع سعد از اشعار این شاعران استخراج شده و با مراجعه به آثار معتبر و کهن نجومی، علت سعد خوانده شدن آنها توضیح داده شده است.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1362) التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، به تصحیح جلال همایی، تهران، بهمن.
اسفزاری، معین‌الدین محمد زمچی (1338) روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تهران، دانشگاه تهران.
اکبری، محمدتقی و گروه نویسندگان (1386) فرهنگ اصطلاحات علوم و تمدن اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی.
الهامی، فاطمه ( 1388) باورهای نجومی در شعر نظامی، کتاب ماه ادبیات، 34 (پیاپی 148)، 42-52.
امیرخسرو، خسرو بن ¬محمود (1967) دیوان امیرخسرو دهلوی، گردآوری انوار الحسن، لکهنو: راجه رام کماربکدپور وارث نولکشور بکدپو.
انوری، اوحدالدین (1337) دیوان اشعار، جلد اول: قصاید، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بناکتی، داوود بن محمد (1348) تاریخ بناکتی، به تصحیح جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی.
تنکلوشا (1384) به ضمیمۀ مدخل منظوم از عبدالجبار خجندی، با مقدمه و تصحیح رحیم رضا ملک‌زاده، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
حسینی اشکوری، صادق (1393) مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی مشترک ایران و عراق، قم، مجمع ذخایر اسلامی.
رازی، امین‌احمد (بی‌تا) هفت اقلیم، تصحیح و تنظیم جواد فاضل، تهران، علی‌اکبر علمی.
شهمردان ابن ابی‌الخیر رازی (1382) روضه‌المنجمین، به تصحیح و تحقیق جلیل اخوان زنجانی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب.
شهیدی، سید جعفر (1373) شرح مثنوی، تهران، علمی و فرهنگی.
صرفی، محمدرضا و افاضل، راضیه (1389) «بازتاب باورهای نجومی در خمسه خواجوی کرمانی»، کهن‌نامه ادب فارسی، سال اول، شماره 2 (پیاپی 2)، صص 53-76.
علامی، ابوالفضل بن مبارک (1913) اکبرنامه، لکنهو، منشی نولکشور.
غلامی، زهرا (1399) «سعد و نحس ایام در باورها و امثال و حکم بیرجند»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال هشتم، شمارۀ 32، خرداد و تیر، صص 43-61.
فشنگ‌ساز، نیلوفر (1391) اساطیر یونان و صور فلکی، تهران، سبزان.
مدرسی گیلانی، مرتضی (بی‌تا) اختیارات نجومی، بی‌جا، بی‌نا.
مروزی بخاری، محمدبن مسعود (بی‌تا) کفایه التعلیم فی صناعه التنجیم، بی‌جا، بی‌نا.
مسعود سعد سلمان (1400) دیوان اشعار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد مهیار، تهران، پژوهشگاه علوم و مطالعات فرهنگی.
مسعودی (1365) التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
مصفی، ابوالفضل (1357) فرهنگ اصطلاحات نجومی همراه با واژه‌های کیهانی در شعر فارسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
معصومی همدانی، حسین (1365 و 1366) «فخر رازی و مسئلة حرکت وضعی زمین»، تحقیقات اسلامی، سال اول شمارۀ 2 و سال دوم شمارۀ ۱، صص 96-109.
نبئی، ابوالفضل (1366) تقویم و تقویم‌نگاری در تاریخ، مشهد، آستان قدس رضوی.
نظامی، الیاس بن یوسف (1383) کلیات نظامی، به تصحیح و شرح وحید دستگردی، تهران، طلایه.
