بررسی تأثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان
الموضوعات :محبوبه سلیمان پورعمران 1 , علی اصغر تالهی 2
1 - دانشگاه ازاد
2 - دانشگاه ازاد
الکلمات المفتاحية: طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب), فرصت برابر آموزش, خودشکوفایی تحصیلی.,
ملخص المقالة :
هدف کلی پژوهش حاضر "بررسی تأثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان متوسطه" است. پژوهش علی مقایسه‌ای، از نظر روش و ماهیت، از نوع توصیفی بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش‌آموزان کلاس پنجم شهرستان شیروان سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 2550 نفر که طرح شهاب را نگذرانده‌اند و دانش‌آموزان کلاس ششم به تعداد 2100 نفر که طرح شهاب را گذرانده‌اند و نمونه آماری با استفاده از جدول گرجسی- مورگان به ترتیب برابر 334 و 325 نفر به صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. داده های این پژوهش توسط دو پرسشنامه فرصت برابر آموزش جوانمرد (1393) و خودشکوفایی تحصیلی اهواز (1387) جمع آوری شده است که روایی آن‌ها از نوع صوری و محتوایی بود و مورد تائید اساتید قرار گرفت و پایایی آن‌ها از طریق آلفای کرونباخ به ترتیب (71/0) و (87/0) برآورد گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در بخش آمار توصیفی از (جدول توزیع فراوانی، نمودار، میانگین، انحراف معیار و محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی) و در بخش آمار استنباطی از روش آزمون T با استفاده از نرم‌افزار آماری spss21 استفاده شد. نتایج نشان داد که با اطمینان 99 درصد، طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی در دانش‌آموزان پایه ششم شهرستان شیروان که این دوره‌ها را گذرانده‌اند تأثیرگذار بود. می‌توان نتیجه گرفت که هدایت همه استعدادهای برتر می‌تواند گام مهمی در جهت فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی باشد.
1- Alizadeh Y. Analysis and leveling of educational development: Sample areas of education and upbringing in Ardabil province. Master Thesis in Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil. 2013 .(Persian)
2- Shirkrami J, Bakhtiarpour S. Evaluation of inequalities in access to educational opportunities: by case study of Dehloran primary school. Quarterly Journal of Education and Evaluation. 2014; 7 (26), 41-58. (Persian)
3- Afrazandeh S.S, Mirzaei T, Pouraboli B, Sabzevari S. The relationship between educational justice and civic educational behaviors from the perspective of nursing students. Journal of Medical Ethics. 2016; 10 (35), 119-14. (Persian)
4- Yarigholi B. Students’ Experience of Instructors’ Justice: A Phenomenological Study. Educ Strategy Med Sci. 2014; 7(4): 265-272.
5- Ghasem Yardhaei A, Haidarabadi A, Rostami N. Inequality of educational opportunities Case study: Ahar high school girl students. Journal of Sociology of Youth Studies. 2011; 1 (1), 128-147 (Persian) .
6- Sharifzadeh H, Salehi Omran A, gentleman A. Investigating the relationship between information technology and equal educational opportunities in Mazandaran province. Bi-Quarterly Journal of Educational Planning Studies. 2014; 3 (6), 31-54. (Persian)
7- Zarei Y. Analysis of educational inequalities in the regional dimension (Case study: cities of Hormozgan province). Hormozgan Cultural Research Journal. 2017; 80, 79-118. (Persian)
8- Naghsh S, Foroughi Abri A.A, Shafipour Motlagh F. Provide a model for determining the relationship between academic fascination, academic creativity, and academic achievement with academic self-actualization based on academic seriousness mediation. Research in Curriculum Planning. 2016; 13 (2), 134-144. (Persian)
9- Hosseini Dolatabadi F, Sadeghi A, Saadat S, khodayari E. The relationship between self-efficacy and self-actualization with coping strategies in students. Research in Medical Education. 2015; 6 (1), 10-17. (Persian)
10- Sanagou A, Taghavi A, Behnampour N, Beiky F. Investigating the status of self-actualization with some demographic factors in Golestan University of Medical Sciences students. Research in Medical Education. 2016; 8 (1). 21-28. (Persian)
11- Ayati M, Asadi Younesi M.R, Azadegan A. Confirmatory factor analysis of the scale of talent identification of talented students. Quarterly Journal of Educational Measurement, Allameh Tabatabai University. 2017; 7 (27), 161-181. (Persian)
12- Gardner H. Frames of mind: The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books. 1983.
13- Abolghasemi M, zeinalipour H, Sheikh A.A, Asare A. Designing Learning-Learning Strategies Based on a Separate Approach in Talented Schools: A Combined Study. Journal of Curriculum Research, Iranian Curriculum Studies Association. 2018; 8 (2), 145-171. (Persian)
14- Abedi A, Manani R. An overview of how to identify talented and intelligent students. Quarterly Journal of Talent. 2014; 72, 296-302. (Persian)
15- Fischer C, Muller K. Gifted Education and Talent Support in Germany. C.E.P.S Journal, International Centre for the Study of Giftedness, University at Munster, Germany. 2014; 4, 31-54.
16- Navidi A. Evaluate the pilot implementation of the Talent Identification and Guidance Plan (Shahab). Ministry of Science. 2019; 1998, 51-72. (Persian)
17- Cheraghmalaie l. Analyzing the period of providing a teacher for the National Program for Identifying and Guiding Top Talents (Shahab) and Evaluating It in Years 93-95. Journal of Educational Psychology. 2018; 13 (47), 25-47. (Persian)
18- Hamzeh Lou Z, holiness y. Investigating the importance of implementing the Shahab project to identify and guide top talents in primary schools. Third International Conference on New Horizons in Educational Sciences, Psychology and Social Injuries. 1-12 2017. (Persian)
19- Amoupour N. Identifying and necessitating the guidance of top talents in primary school in line with the Shahab National Program. Eleventh National Congress of Progressive Leaders. a2017; 1-8. (Persian)
20- Heydarzadeh A, Dehghan M, Shah Mohammadipour p, Taheri Z, Azizzadeh Foroozi M. Relationship between educational justice and burnout and academic achievement of students of Kerman University of Medical Sciences. Jundishapur Education Development Quarterly Journal of Medical Sciences Education Research and Development Center. 2015; 7 (4), 298-306. (Persian)
21- Shahaeian A, Yousefi F. The relationship between self-improvement, life satisfaction, and the need for cognition in gifted students. Research in Exceptional Children. 2012; 7 (3), 355-360. (Persian)
22- Golley J, Kong S.T. Inequality of opportunity in China's educational outcomes. China Economic Review. 2016. doi: doi.org/10.1016/j.chieco.2016.07.002
23- Gamboa L.F, Waltenberg F.D. Measuring inequality of opportunity in education by combining information on coverage and achievement in PISA. Educational Assessment. 2015; 20(4), 320-337.
24- Assaad R, Salehi-Isfahani D, Hendy R. Inequality of opportunity in educational attainment in Middle East and North Africa: Evidence from household surveys. Paper presented at the Economic Research Forum Working Paper Series. 2014.
25- Garret jeff. Separate and unequal A Structuralanglysis of education inequality in America. 2009. www.swirlinc.word press.com.
26- Rebell and femininities in the primary classroom, M. A. (), Hearing: Americ`as school: providibg equal opportunity or sthllseparte and UN equal? New York. 2003.
27- Eldridge C. (). Principals leading for educational equity: social justice in action. [PhD dissertation]. University of Maryland. 2012. http://drum.lib.umd.edu/ handle/1903/12669.
28- Amoupour N. Study of individual differences of students in Shahab National Program. Journal of Psychological Studies and Educational Sciences. b2017; 2 (18), 49-69. (Persian)
29- guide top talents (shahab). Shahab Project Central Executive Headquarters of the National Center for the Development of Talents and Young Researchers, June 2014. 1-45. (Persian)
30- Najafi S. Identify and guide top talents (Shahab plan). Proceedings of the National Conference on Primary Education. 2014; 3007-3014. (Persian)
فصلنامه توسعه استعداد سال دوم، شماره 3، تابستان 1403، 61-47 | Quarterly Journal of talent development Vol.2, No 3, 2024, 47-61
|
بررسی تأثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان
علی اصغر تالهی1
محبوبه سلیمان پورعمران 2*
(تاریخ دریافت: 12/12/1402؛ تاریخ پذیرش: 12/04/1403)
چکیده
هدف کلی پژوهش حاضر "بررسی تأثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان متوسطه" است. پژوهش علی- مقایسه‌ای، از نظر روش و ماهیت، از نوع توصیفی بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش‌آموزان کلاس پنجم شهرستان شیروان سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 2550 نفر که طرح شهاب را نگذرانده‌اند و دانش‌آموزان کلاس ششم به تعداد 2100 نفر که طرح شهاب را گذرانده‌اند و نمونه آماری با استفاده از جدول گرجسی- مورگان به ترتیب برابر 334 و 325 نفر به صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. دادههای این پژوهش توسط دو پرسشنامه فرصت برابر آموزش جوانمرد (1393) و خودشکوفایی تحصیلی اهواز (1387) جمعآوری شده است که روایی آن‌ها از نوع صوری و محتوایی بود و مورد تائید اساتید قرار گرفت و پایایی آن‌ها از طریق آلفای کرونباخ به ترتیب (71/0) و (87/0) برآورد گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در بخش آمار توصیفی از (جدول توزیع فراوانی، نمودار، میانگین، انحراف معیار و محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی) و در بخش آمار استنباطی از روش آزمون T با استفاده از نرم‌افزار آماری spss21 استفاده شد. نتایج نشان داد که با اطمینان 99 درصد، طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی در دانش‌آموزان پایه ششم شهرستان شیروان که این دوره‌ها را گذرانده‌اند، تأثیرگذار بود. می‌توان نتیجه گرفت که هدایت همه استعدادهای برتر می‌تواند گام مهمی در جهت فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی باشد.
کلمات کلیدی: خودشکوفایی تحصیلی، طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب)، فرصت برابر آموزش.
1. مقدمه
آموزش 3همواره از دغدغه‌ی دولت‌ها بوده و در زمره‌ی مهم‌ترین سیاست‌های عمومي قرار داشته است (1). امروزه حق برخورداري از آموزش به مفهوم برخورداري از آموزشي است كه دارای كيفيت مطلوبي باشد. به همين جهت تمامي استراتژی‌هایی كه در زمینه‌ی همگاني ساختن آموزش‌وپرورش به كار می‌رود، يك هدف را دنبال می‌کنند و آن برخورداري براي همگان از فرصت‌های آموزش با كيفيت مطلوب می‌باشد (2). در شرایط مطلوب، آموزش، فرصت بهره‌وری را برای شخص و در نهایت برای جامعه فراهم می‌آورد (3). برابری آموزشی نقش اساسی در افزایش اعتمادبه‌نفس، آینده شغلی، پایگاه اجتماعی و اجتماعی شدن افراد دارد (4). بر همين اساس، كشورها مخصوصاً كشورهاي درحال‌توسعه، درصدد هستند برای دسترسي همگان به نظام آموزشي با كيفيت بالا، فرصت‌های برابری ایجاد کنند؛ چرا كه يكي از مؤثرترين راه‌های تحقق عدالت‌اجتماعي و كاهش نابرابري اجتماعي، برقراري فرصت‌های یکسان براي دسترسي آحاد جامعه به آموزش‌وپرورش است؛ در این میان، فراهم آوردن شانس مساوي نظير شانس ورود به نظام‌آموزشي و مدرسه‌ی بهتر، دسترسي به منابع موجود در نظام آموزشي (همانند معلم، متخصص، فضا و تجهيزات آموزشي مناسب و برخورداري از عملكرد مطلوب آموزش) از جهات متعدد حائز اهميت است (5). آموزش يكي از مهم‌ترین ابزار توزيع رفاه و فرصت‌های اقتصادي در جوامع است. فراهم آوردن فرصت‌های برابر در آموزش4، تحرك عمودي (اجتماعي) و تحرك اقتصادي را در قسمت‌های فقير جامعه افزايش میدهد (6). در این راستا برابری فرصت‌های آموزشی5، شامل درونداد، فرایند و برونداد مساوی است (7).
خودشکوفایی تحصیلی، میل به بهتر و بهتر شدن نسبت به آنچه که یک فرد هست و آن چیزی شدن که یک فرد ظرفیت شدن آن را دارد. توسط راجرز6 (1951) و مازلو7 (1954) هنوز هم به‌عنوان سازه‌ای تأثیرگذار قلمداد می‌شود (8). و برای انسان‌های خودشکوفا ویژگی‌هایی همچون درک کافی از واقعیت، احساس ارزشمندی و یکتایی، پذیرش و احترام نسبت به خویشتن، خلاقیت، درجه بالایی از خودمختاری شخصی و مسئولیت‌پذیری ذکر کرده است. مفهوم خودشکوفایی در بالاترین سلسله‌مراتب نظریه نیازهای مازلو به‌عنوان سطح نهایی توسعه روانی فرد قلمداد می‌شود. وقتی که فرد نیازهای سلسله‌های پایین را تا حدودی بتواند ارضاء کند به این سطح روانی دست خواهد یافت، فردی به این مرحله دست می‌یابد که علاوه بر ارضاء نیازهای سلسله‌مراتب پایین‌تر، بتواند تمام توانمندی‌های بالقوه خویش را به‌کارگیرد (9). خودشکوفایی تحصیلی8 دانش‌آموزان از جمله اهداف عالی آموزش‌وپرورش است. فرد خودشکوفا بین حال، آینده و گذشته پیوندی ایجاد می‌کند و نیاز زیادی به محرک‌های ذهنی دارد، به طوری که از هوش خود کمک میگیرد و به سمت ناشناخته‌ها پیش می‌رود و پذیرش زیادی برای تجربه‌های جدید دارد. در بررسی فرایندهای شناختی مازلو بر این باور است که خودشکوفایی به سطوح بالاتر و کارآمدتر شناخت مربوط می‌شود. فرد خودشکوفا واقعیت‌ها را بهتر می‌شناسد و قابلیت استدلال زیادی دارد. وکسلر9 (1974) معتقداست که خودشکوفایی به طور معنی‌داری با توانایی فراوان تمیزدادن و متحدکردن عملکردهای شناختی ارتباط دارد. افراد خودشکوفا راحت‌تر می‌توانند تصنعی بودن افراد را تشخیص دهند. صورت ظاهر آن‌ها را گول نمی‌زند و می‌توانند به‌صورت مثبت و منفی که به راحتی برای اغلب افراد آشکار نیستند، پی ببرند. افراد خودشکوفا بینش خود را به جای وسیله در نظر می‌گیرند. اغلب به‌صورت هدف می‌انگارند. از انجام دادن هر کاری به خاطر خود لذت می‌برند (10). تفاوت‌های فردی مسئله مهمی است که در تعلیم و تربیت انسان‌ها حائز اهمیت است. گاردنر10 (1983) در تبیین ماهیت استعداد، افراد را دارای مجموعه‌ای از استعدادهای زبانی، منطقی ریاضی، فضایی، موسیقیایی، بدنی جنبشی، میان فردی، درون فردی و طبیعت‌گرا می‌داند و معتقد است که هر فرد ضمن دارا بودن توانایی‌های نسبی در تمام آن‌ها، در یکی از آن‌ها زبده‌تر است (11 و 12). در تعريف جديدتر استعداد درخشان11، منعكس كنندة ارزش‌های موجود در جامعه است (13). کودکان و جوانان با استعداد برتر12، قابلیت عملکرد بالایی را در حیطه‌های عقل ذهنی، خلاقیت و یا هنر، دارا بودن قابلیت رهبری خارق‌العاده یا برتری داشتن در یک زمینه تحصیلی خاص از خود نشان می‌دهند. آن‌ها به خدمات و فعالیت‌هایی نیاز دارند؛ که معمولاً توسط مدارس ارائه نمی‌شود (14). رنزولی13 (2009) معتقد است که برای شناسایی فراگیران مستعد، باید سه عنصر خلاقیت، تعهدکاری و توانایی بالاتر از سطح متوسط را مورد توجه قرار داد (11). در سال‌های اخیر مطالعاتی که بر روی 21 کشور اروپایی صورت گرفته است نشان میدهد؛ که توجه به شناسایی دانش‌آموزان بااستعداد و ایجاد فرصت‌های لازم برای رشد آن‌ها در محیط کلاسی معمول، یکی از مهم‌ترین پایه‌های توسعه اقتصادی می‌باشد (15). به زعم نویدی(1398)، دریافت تکمیل فرایند شناسایی استعدادهای برتر و تعریف عملیاتی هدایت استعدادهای برتر روشن نیست. مسئولان آموزش‌وپرورش به‌اندازه کافی توجیه نشده‌اند و به اهداف طرح شهاب متعهد نیستند و پیامدهای منفی و گریزناپذیر طرح شهاب را خاطر نشان کرده‌اند (16). چراغ ملایی (1397)با تحلیل نتایج، مسائلی را مطرح ساخت که پاسخ به آن‌ها و برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند گام مؤثری در بالا بردن کیفیت دورة تأمین مدرس برنامه شهاب باشد (17). حمزه لو و مقدسی (1396) نشان دادند که چهار شاخصه مطرح در طرح شهاب؛ شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی دانش‌آموزان، حمایت تربیتی و معنوی از دانش‌آموزان دارای استعدادبرتر، به‌منظور بهره‌مندی از توانمندی‌ها و قابلیت‌های آن‌ها، پرورش استعدادهای برتر و سرآمد و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رشد و بالندگی آنان و تقویت و درونی کردن هویت دینی و ملی واجدان استعدادهای برتر در دوره‌های تحصیلی مختلف آموزشی عمومی به‌منظور احساس مسئولیت در نظر گرفته شده است (18). عموپور (1396) نشان داد معلمان آگاه بایستی به فنون راهنمایی و روش‌های استفاده صحیح از تشویق و تنبیه در راستای هر چه بهتر اجرا نمودن برنامه ملی شهاب آشنا باشند و اختلالات رفتاری دانش‌آموزان را مورد مطالعه قرار دهند (19). حیدرزاده و همکاران (1395) نشان دادند که میانگین نمره‌ی عدالت آموزشی و فرسودگی تحصیلی کمتر از میزان متوسط بوده است. همچنین ارتباط معناداري بین عدالت آموزشی با فرسودگی تحصیلی وجود داشته است. ولی بین عدالت آموزشی با پیشرفت تحصیلی ارتباط معناداري مشاهده نشد و عدالت آموزشی از جمله متغیرهایی است که می‌تواند بر میزان فرسودگی تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان تأثیرگذار باشد (20). شيركرمي و بختيارپور (1393) نشان دادند از جنبه نرخ‌های ثبت‌نام و پوشش‌تحصيلي و نيز از حيث ميزان دسترسي به معلمان مقطع ابتدايي، مناطق شهري نسبت به نواحي روستايي و گروه پسران نسبت به گروه دختران برتري دارند. در زمينه دسترسي به فضاهاي آموزشي مناطق شهري نسبت به نواحي روستايي برخوردارتر بوده‌اند و در مورد نرخ بازده‌های آموزشي، دختران نسبت به پسران و مناطق شهري نسبت به نواحي روستايي برتري دارند (2). شهائيان و يوسفي (1386) به این نتیجه‌رسیدند که بين خودشکوفايي، رضايت از زندگي و نياز به شناخت در دانش‌آموزان بااستعدادهاي درخشان رابطه معنی‌داری وجود دارد (21).گالی و کانگ14 (2016) نشان دادند نابرابری فرصت آموزشی مردم چین از محل سکونت، تحصیلات پدر، گروه همسالان، استان محل اقامت، وابستگی حزبی، جنسیت، بُعد خانوار و قومیت نشأت میگیرد. یافته‌ها نشان می‌دهند که نظام آموزشی چین با آرمان برابری فرصت فاصله بسیار دارد و سهم نابرابری فرصت از کل نابرابری آموزشی در میان گروه‌های همسال کم سن‌تر بیشتر شده است (22). گامبوا و والتنبرگ15 (2015) نشان میدهد، نابرابری غیرمنصفانه میان کشورها در هر دو سال 2006 و 2009 از 11 تا 15 درصد متغیر بود. برزیل و بعد از آن مکزیک در سال 2006 بیشترین نابرابری ناعادلانه و آرژانتین و کلمبیا کمترین نابرابری ناعادلانه را نشان داده‌اند. در سال 2009 نابرابری ناعادلانه در اروگوئه و برزیل از همه جا بیشتر و در مکزیک و شیلی از همه جا کمتر بوده است (23). اسد16و همکاران (2014) و گارت17 (2009) دریافتند 55 سال پيش، در آمريكا ،تبعيض‌نژادي در آموزش را برخلاف قانون اساسي اعلام كردند اما هنوز به افراد کم‌درآمد و غيرسفيدپوست، آموزش با كيفيت پايين ارائه می‌شود. به‌منظور حذف نابرابري موجود در سيستم آموزشي، بايد شرايط اقتصادي و اجتماعي افراد نيز مورد توجه قرار گيرد (24 و 25). ربل18 (2003) به این نتیجه رسید كه كاهش نابرابري، چالش مهم نظام‌های مستلزم تخصيص معلمان با كيفيت، تسهيلات مناسب و كافي، مواد آموزشي مناسب، كاربرد فناوري و افزايش زمان يادگيري است. آگاه كردن برنامه ريزان نسبت به اهميت و نتايج برابري فرصت‌های آموزشي، راهكاري مهم در جهت تحقق برابري فرصت‌ها قلمداد شده‌است (26). ایلدریگی19 (2012) معتقد است که وجود برابری آموزشی می‌تواند، منجر به ارتقای سطح عملکرد فراگیرانی گردد که دارای تفاوت‌های فردی در زمینه‌های مختلفی مانند عملکرد تحصیلی، طبقه اجتماعی، شرایط اقتصادی و فرهنگی هستند (27). گاتمن20 (2010) برابري فرصت‌های آموزشي را به سه بُعد حداکثرسازی، برابرسازي و نخبه‌پروري تقسیم‌بندی می‌کند و معتقد است كه دولت وظيفه دارد فرصت برابر با اين شاخص‌ها را براي دانش‌آموزان مهيا سازد. برابر اعلام يونسكو21 (2009) گزارش‌ها نشان میدهد كه جوامع در حال تغيير از جوامع صنعتي به جوامع اطلاعاتي هستند كه در آن‌ها ايجاد و توزيع دانش در درجه اول اهميت قرار دارد. با چالش‌هایی كه به‌واسطه تأمين اهداف توسعه قرن بيست‌ويكم و اهداف آموزش براي همه، فراروي جامعه بین‌الملل قرار گرفته است، فرض نمودن اينكه، توزيع معمول آموزش كيفيت و فرصت‌های آموزشي برابر براي همه را تا سال (2015) تأمين می‌کند، غير واقع‌گرایانه است. يونسكو (2009) اعلام می‌دارد که شكي نيست كه توزيع عادلانه امكانات و فرصت‌ها براي اقشار محروم كه از امكانات مالي محدود برخوردارند، يكي از آرمان‌های مطلوب يك جامعه تساوي خواه و عدالت‌طلب است و مسلم است كه آموزش عالي می‌تواند يكي از کانال‌های مهم توزيع عادلانه امكانات و فرصت‌های آموزشي براي قشرهاي بيشتري از جامعه باشد (6). نابرابري آموزشي امكان تحرك اجتماعي و رقابت را براي اين طبقات تضعيف نموده و اعمال محدوديت در امکان‌ها و فرصت‌های آموزشي، هرگونه آموزش مكمل را بازداشته و آموزش‌های ضروري را محدود می‌سازد. در نتيجه، فقر موقعيتي در اين طبقات از نسلي به نسل ديگر انتقال‌یافته و روزبه‌روز بر شكاف طبقاتي افزوده خواهد شد. اين مسأله براي پيشرفت جوامع (به‌خصوص كشورهاي درحال‌توسعه) می‌تواند معضلي اساسي تلقي شود (6). برابري فرصت‌های آموزشي زماني محقق می‌گردد كه همة افراد در دست‌یابی به آموزش برابر باشند. از نظر فرگوسن22 (1998) اين هدف، امروزه در سطح بین‌المللي پذيرفته شده، اما كاملاً تحقق نيافته است. در همين رابطه گاتمن سه شاخص حداکثرسازی، برابرسازي و نخبه‌پروري را براي ايجاد فرصت‌های برابر آموزشي بيان نموده است. گاتمن معتقد است، دولت می‌تواند منابع زيادي به آموزش در به حداكثر رساندن فرصت براي همة دانش‌آموزان اختصاص دهد. وي اين رويكرد را حداکثرسازی ناميده است؛ اما شواهد تجربي تاكنون نشان داده‌اند كه اين رويكرد در نظام آموزشي كه داراي منابع محدود هستند، عملي نيست. در رويكرد برابرسازي، شانس زندگي دانش‌آموزان محروم را مانند دانش‌آموزان ثروتمند افزايش میدهد. رويكرد برابرسازي، به برابري نتايج اشاره دارد و براي دست‌یابی به اين امر، بايد همه‌ی موانع طبيعي و محيطي دست‌یابی به سطوح متفاوت آموزش از بين بروند. در مورد رويكرد نخبه‌پروري منابع آموزشي بايد به نسبت توانايي طبيعي و انگيزة يادگيري افراد توزيع شود. اين رويكرد بيان می‌کند كه آموزش بايد به اندازة كافي براي همة دانش‌آموزان ارائه شود تا افراد زندگي خوبي داشته باشند و همچنين بتوانند در فرآيندهاي دموكراتيك كه انتخاب‌های بهتر افراد را شكل میدهد، مشاركت فعال داشته باشند. می‌توان نخبه‌پروري مدنظر گاتمن را، جريان استعداديابي و كشف خلاقیت‌های دانش‌آموزان دانست. اشاره گاتمن به توانايي طبيعي و انگيزة يادگيري دانش‌آموزان، شناسايي توانایی‌های دروني و استعدادهاي نهفته است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. بنابراين نخبه‌پروي مورد نظر گاتمن، كشف استعدادها و پرورش خلاقیت‌های نهفته در ذهن دانش‌آموزان است كه می‌توان آن را جريان استعداديابي نيز تعبير كرد (6). در ایران نیز مسئله شناسایی، جذب و حمایت از استعدادهای برتر در اسناد بالادستی نظیر " سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران 1404 "، "نقشة جامع علمی کشور "، " سند راهبردی کشور در امور نخبگان" و " سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش" نمود بارزی دارد (17). طرح شناسايي و هدايت استعدادهاي برتر (طرح شهاب) در سند تحول بنيادين آموزش‌وپرورش در بند ١٦ از بيانيه ارزش‌ها، بيانيه مأموريت، بند ٣ از هدف‌های كلان، چشم‌انداز، راهكار ٣ در هدف عملياتي 21 هدف عملياتي ١٦، راهكار ٧ از هدف عملياتي ٥، راهبرد ملي ٢ از راهبرد كلان ١، سند راهبردي كشور در امور نخبگان و همچنين اصول ٧ و ١١ از اصول ناظر بر برنامه‌های‌درسي و تربيتي در سند برنامه‌درسي ملي"عدالت آموزش"،"شناسايي و رشد استعدادهاي فراگيران"، "توجه به تفاوت‌ها" و "رعايت انعطاف‌پذیری در برنامه‌های درسي و تربيتي" به‌عنوان يك وظيفه مسلم پيش‌روي نظام آموزش‌وپرورش قرارگرفته است و دست‌اندرکاران تعليم و تربيت را موظف می‌نماید تا به افراد مختلف متناسب با استعدادها و توانایی‌های بالقوه و بالفعلشان در حد امكانات و محدودیت‌های موجود ارائه‌خدمات نمايند تا بتوانند توانایی‌های خود را به فعليت درآورده و استعدادهاي شكوفا شده را در جهت مناسب هدايت كنند. از زاویه‌ای ديگر، استعدادهاي برتر امروز، به طور بالقوه نخبگان آينده يك جامعه هستند که در صورت شناسايي به‌موقع و هدايت صحيح می‌توانند ضمن شكوفايي و موفقيت فردي، در بهبود و پيشرفت وضعيت جامعه نيز ايفاي نقش نمايند. اين امر مسئوليت نظام آموزش‌وپرورش و متوليان آن را در قبال اين افراد دو چندان می‌کند. همچنين توجه به تفاوت‌هاي فردي باعث می‌شود كه معلم بداند هر دانش‌آموز به ميزان توانايي و استعداد خويش ظرفيت چه مقدار يادگيري را دارد تا بتوانيم در جهت درست، آن را هدايت كنيم (28).
برنامه شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب)" به‌عنوان نخستین سند رسمی مأموریت بنیاد ملّی‌نخبگان در حوزة دانش‌آموزی، به تصویب رسید. مأموریت این برنامه شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی، تربیتی و معنوی دانش‌آموزان با استعداد از دورة ابتدایی تا پایان دورة پیش‌دانشگاهی و زمینه‌سازی برای استمرار حمایت‌ها در مراحل مختلف آموزش‌عالی است (29). طرح شهاب میلی به جداسازی دانش‌آموزان ندارد و معتقد است همان‌گونه که در جامعه، افراد مختلف کنار هم ناچار به تعامل با یکدیگر هستند، در مدرسه نیز باید استعدادهای مختلف کنار هم باشند. این طرح مطرح شده تا همه دانش‌آموزان ایرانی صرف‌نظر از این که متعلق به کدام جایگاه اجتماعی هستند و در کدام عرصه جغرافیایی زندگی می‌کنند، فرصت کشف استعدادهایشان را بیابند و به راهی هدایت شوند که برای آن خلق‌شده‌اند. این شناسایی فرایندی نقطه‌ای نیست که مثلاً از افراد آزمونی گرفته شود و اگر نمره‌شان خوب بود، آن‌ها را نخبه بنامند، بلکه استعداد باید در طول زمان رصد شود و پس از اینکه، وجود یک یا چند استعداد در یک دانش‌آموز مسجل شد، آنگاه برای شکوفایی این استعداد برنامه‌ریزی شود (30).
نظام آموزشی کشور نیز با هدف توجه به تفاوت‌های فردی در دانش‌آموزان و رشد استعدادهای آنان طرح شهاب را برای شناسایی و هدایت استعدادهای برتر اجرا نموده است. در این طرح، استعدادبرتر به دانش‌آموزی اطلاق می‌شود که با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود، امکان تبدیل‌شدن به فردی برجسته و کارآمد را دارد و می‌تواند در خلق و گسترش علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت کشور در چارچوب ارزش‌های اسلامی اثرگذاری بارز داشته باشد و موجب سرعت بخشیدن به پیشرفت و اعتلای کشور گردد، طبق بررسی‌های محقق، تاثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی را مورد بررسی قرارنگرفته و لذا در راستای تحقق عدالت آموزش، شناسايي و رشد استعدادهاي فراگيران، توجه به تفاوت‌ها و رعايت انعطاف‌پذیری در برنامه‌های‌درسي و تربيتي و به‌ویژه رعایت تفاوت‌های فردی و فرصت‌های برابر آموزشی به‌عنوان يك وظيفه مسلم پيش‌روي نظام آموزش‌وپرورش و دست‌اندرکاران تعليم‌وتربيت در صورت شناسايي صحیح استعدادها و توانایی‌های دانش‌آموزان و هدایت مناسب آنان می‌توانند ضمن شكوفايي و موفقيت فردي، در بهبود و پيشرفت وضعيت جامعه نيز ايفاي نقش نمايند و از هزینه‌ها نیز کاسته خواهد شد. لذا پژوهش حاضر درصدد است به این سوال پاسخ دهد که:
آیا طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر(شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تاثیرگذار بوده است؟
فرضیه های پژوهش
طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش دانش‌آموزان تأثیر دارد.
طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد.
2. روش پژوهش
این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر جمعآوری اطلاعات از نوع پژوهش توصیفی- پیمایشی و از نوع مطالعه علی- مقایسه‌ای می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش‌آموزان کلاس پنجم شهرستان شیروان به تعداد 2550 نفر که طرح شهاب را نگذرانده‌اند و دانش‌آموزان کلاس ششم به تعداد 2100 نفر که طرح شهاب را گذرانده‌اند می‌باشد. نمونه آماری با استفاده از جدول گرجسی- مورگان 334 نفر کلاس پنجم که طرح شهاب را نگذرانده‌اند و 325 نفر کلاس ششم که طرح شهاب را گذرانده‌اند می‌باشد؛ که به صورت روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند.گردآوري داده‌ها در اين پژوهش به دو طريق کتابخانه‌ای و پرسشنامه انجام شد و در بُعد ميداني، دانش‌آموزان کلاس پنجم که طرح شهاب را نگذرانده‌اند و دانش‌آموزان کلاس ششم که طرح شهاب را گذرانده‌اند با هم مقایسه شدند. از پرسشنامه‌های زیر، به این منظور استفاده شده است :
الف-پرسشنامه برابر فرصت آموزشی جوانمرد (1393) مشتمل بر 20 سؤال است؛ که سه بُعد حداکثرسازی، برابرسازی و نخبهپروری را مورد سنجش قرار میدهد. دامنه پاسخ‌گویی به سؤالات این پرسشنامه نیز، طیف پنج گزینهای لیکرت است که دامنهی خیلی کم تا خیلی زیاد را دربر میگیرد. در این طیف سؤال‌های با بار معنایی مثبت، خیلی زیاد بیشترین امتیاز (5) و خیلی کم، کمترین امتیاز (1) را به خود اختصاص میدهد. در سؤال‌های با بار معنایی منفی، شیوه نمرهگذاری برعکس می‌باشد.
ب- پرسشنامه خودشکوفایی تحصیلی اهواز (1387) که دارای 25 گویه با درجه طیف لیکرت می‌باشد، استفاده شده است. اين بخش قسمت اصلي پرسشنامه را شامل می‌شود و نظرات دانش‌آموزان متوسطه را درمورد خودشکوفایی به‌وسیله 25 سؤال مورد پرسش قرار ميدهد. روایی ابزار از نوع صوری و محتوایی بود که مورد تایید اساتید و خبرگان قرار گرفت و پایایی ابزار از طریق ضریب‌آلفای‌کرونباخ محاسبه گردید؛ که هر کدام، به ترتیب (71/0) و (87/0) برآورد گردید. داده‌ها در دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی تنظیم شد. دادههای حاصل از ابزارهای اندازه‌گیری با روش‌های آمار توصیفی شامل فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی شامل نرمال بودن داده‌ها، برای مقایسه داده‌ها از روش آزمون T با نرم‌افزار spss نسخه 21 تجزیه‌وتحلیل استفاده شد.
3. یافته ها
جهت تعيين نوع آماره سنجش، فرضيات تحقيق با استفاده از آزمون کولوموگروف- اسميرنف نرمال بودن و يا عدم نرمال بودن را مشخص می‌کنيم. با توجه به نتايج به دست آمده از آزمون تحقيق، بيشتر شدن سطح معناداری از 5% گويای نرمال بودن متغير وابسته است.
جدول 1. آزمون کولوموگروف - اسميرنف
متغیر | مؤلفه | کولوموگروف- اسميرنف | پی-مقدار |
نگذرانده | فرصت برابر آموزش | 087/0 | 050/0 |
خودشکوفایی | 058/0 | 082/0 | |
گذرانده
| فرصت برابر آموزش | 097/0 | 062/0 |
خودشکوفایی | 069/0 | 051/0 |
همان‌گونه که مشخص است کلیه داده‌ها نرمال هستند، چون پی-مقدار آن‌ها بیش از مقدار پی که برابر 5% است، می‌باشد
آمار توصیفی دادههای پرسشنامه‌های خودشکوفایی و فرصت برابر آموزش
گروه | متغیر | میانگین | واریانس | انحراف معیار |
گذرانده | خودشکوفایی | 77/60 | 15/27 | 21/5 |
فرصت برابر آموزش | 51/63 | 34/189 | 76/13 | |
حداکثرسازی | 58/19 | 85/26 | 18/5 | |
برابرسازی | 31/18 | 76/20 | 55/4 | |
نخبهپروری یا استعدادیابی | 61/25 | 51/31 | 61/4 | |
نگذرانده | خودشکوفایی | 78/53 | 54/45 | 74/6 |
فرصت برابر آموزش | 07/57 | 43/128 | 33/11 | |
حداکثرسازی | 05/18 | 35/21 | 62/4 | |
برابرسازی | 98/16 | 04/17 | 12/4 | |
نخبه پروری یا استعدادیابی | 03/22 | 14/26 | 11/5 |
پرسشنامه بررسی‌شده تغییرات‌زیادی را در دو گروه گذرانده و نگذرانده نشان میدهد. در پرسشنامه خودشکوفایی در گذرانده 77/60 و در گروه نگذرانده 78/53 است. فرصت برابر آموزش در گروه گذرانده 63.51 و در گروه نگذرانده 07/57 می‌باشد.
فرضیه‌اصلی: طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد.
جدول3. تأثیر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی روی دانش‌آموزان
متغیر | تعداد | گروه | میانگین | انحراف معیار | T | درجه آزادی | فیشر | سطح معناداری |
خودشکوفایی | 325 | گذرانده | 77/60 | 21/5 | 84/14 | 658 | 27/20 | 000/0 |
334 | نگذرانده | 78/53 | 74/6 | 90/14 | ||||
فرصت | 325 | گذرانده | 51/63 | 76/13 | 56/6 | 658 | 84/18 | 000/0 |
334 | نگذرانده | 07/57 | 33/11 | 54/6 |
با توجه به جدول مقدار فیشر 27/20، برای خودشکوفایی 84/18، برای فرصت برابر آموزش و معنادار شدن آن‌ها در سطح معناداری کمتر از 001/0 با اطمینان 99 درصد، تأثیر طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر دانش‌آموزان پایه ششم که این دوره‌ها را گذرانده‌اند نشان میدهد.
فرضیه فرعی اول: طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش دانش‌آموزان تأثیر دارد.
با توجه به اینکه میانگین گروه گذرانده بیشتر بوده پس می‌توان با اطمینان 99 درصد نتیجه گرفت که طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش دانش‌آموزان تأثیر دارد. دو گروه کسانی که این طرح را گذرانده و یا نگذرانده با هم مقایسه شده‌اند. برای مقایسه این دو گروه آزمودنی از آزمون آماری T مستقل با دقت احتمال 01/0 =p و ضریب اطمینان 99 درصد استفاده شده است.
جدول 4. مقایسه فرصت برابر آموزش در دو گروه گذرانده و نگذرانده طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر
گروه‌ها | گروه‌ها | میانگین | انحراف معیار | درجه آزادی | T | سطح معناداری |
فرصت برابرآموزش | گذرانده | 51/63 | 76/13 | 658 | 56/6 | 00/0 |
نگذرانده | 07/57 | 33/11 |
طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر برای پاسخ‌دهندگان در گروه گذرانده در مقایسه با پاسخ‌دهندگان در گروه نگذرانده برای شرایط فرصت برابر آموزش تأثیرگذارتر بوده است.
جدول 5. مقایسه مؤلفه‌های فرصت برابر آموزش در دو گروه گذرانده و نگذرانده طرح (شهاب)
متغیرها | گروه‌ها | میانگین | انحراف معیار | درجه آزادی | T | سطح معناداری |
حداکثر سازی | گذرانده | 58/19 | 18/5 | 658 | 99/3 | 004/0 |
نگذرانده | 05/18 | 62/4 | ||||
برابر سازی | گذرانده | 31/18 | 55/4 | 685 | 3.93 | 016/0 |
نگذرانده | 98/16 | 12/4 | ||||
نخبهپروری یا استعدادیابی | گذرانده | 61/25 | 61/5 | 658 | 56/8 | 019/ |
نگذرانده | 03/22 | 11/5 |
بر اساس جدول 5، سه مؤلفه حداکثرسازی، برابرسازی و نخبهپروری برای متغیر فرصت برابر آموزش به ترتیب با مقادیر 99/3، 93/3 و 56/8 در سطح معناداری کمتر از 05/0 معنادار شده‌اند. طرح آموزشی شهاب در گروه کلاس ششم در مؤلفه‌های ذکر شده تأثیر مناسبی داشته است.
فرضیه فرعی دوم: طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد.
طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد.دو گروه کسانی که این طرح را گذرانده و یا نگذرانده با هم مقایسه شده‌اند. برای مقایسه این دو گروه آزمودنی، از آزمون آماری T مستقل با دقت احتمال 01/0 =p و ضریب اطمینان 99 درصد استفاده شده است.
جدول 6. مقایسه خودشکوفایی در دو گروه گذرانده و نگذرانده طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر
متغیر | گروه‌ها | میانگین | انحراف معیار | درجه آزادی | T | سطح معناداری |
خودشکوفایی | گذرانده | 77/63 | 21/5 | 658 | 84/14 | 000/0 |
نگذرانده | 78/53 | 74/6 |
جدول 6 نشان میدهد که با توجه به اینکه میانگین گروه گذرانده بیشتر بوده پس می‌توان با اطمینان 99 درصد نتیجه گرفت که طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر برای پاسخ‌دهندگان در گروه‌گذرانده در مقایسه با پاسخ‌دهندگان در گروه‌نگذرانده برای شرایط فرصت برابر آموزش، تأثیرگذارتر بوده است. مقدار14.84 برای T در سطح کمتر از 001/0 معنادار شده است که نشان از تفاوت در دو گروه گذرانده و نگذرانده دوره شهاب دارد.
4. بحث و نتیجهگیری
فرضیه اصلی این تحقیق عبارت است از: « طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد». با اطمینان 99 درصد، طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش و خودشکوفایی تحصیلی در دانش‌آموزان که این دوره‌ها را گذرانده‌اند، تأثیرگذار بود. دانش‌آموزان با استعداد برتر، در مقایسه با سایر افراد هم‌سن و دارای محیط و تجربه یکسان، توان بالقوه‌ای را برای پیشرفت، در سطح قابل‌توجه‌ای انجام یا نشان می‌دهند. این دانش‌آموزان قابلیت عملکرد بالایی را در حیطه‌های عقل ذهنی، خلاقیت و یا هنر، دارا بودن قابلیت رهبری خارق‌العاده یا برتری داشتن در یک زمینه تحصیلی خاص از خود نشان می‌دهند. شناسایی و ضرورت هدایت واجدان استعداد برتر در مقطع ابتدایی باعث می‌گردد که دانش‌آموزان در شناخت خود و تصمیم‌گیری مناسب یاری شوند. طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر برای پاسخ‌دهندگان در گروه گذرانده در مقایسه با پاسخ‌دهندگان در گروه نگذرانده برای شرایط فرصت برابر آموزش تأثیرگذارتر بوده است. در این رابطه یافته‌های پژوهش‌های نویدی (1398)، چراغ ملایی (1397) ،حمزه لو و مقدسی (1396) ، عموپور (1396) ،حیدرزاده و همکاران (1395) ، شيركرمي و بختيارپور (1393) ،شهائيان و يوسفي (1386) ،گالی و کانگ (2016) ،گامبوا و والتنبرگ (2015) ، استاسد و همکاران (2014) و گارت (2009) و ربل (2002) با یافته پژوهش حاضر همسو می باشد.
فرضیه فرعی اول این پژوهش عبارت است از: « طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر فرصت برابر آموزش دانش‌آموزان تأثیر دارد». با اطمینان 99 درصد طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) برای پاسخ‌دهندگان در گروه گذرانده در مقایسه با پاسخ‌دهندگان در گروه نگذرانده، برای شرایط فرصت برابر آموزش تأثیرگذارتر بوده است. عموپور (1396) به این نتیجه رسید که معلمان آگاه بایستی به فنون راهنمایی و روش‌های استفاده صحیح از تشویق و تنبیه در راستای هر چه بهتر اجرا نمودن برنامه ملی شهاب آشنا باشند و اختلالات رفتاری دانش‌آموزان را مورد مطالعه قرار دهند که این مطالعه اصولی و هدف‌دار باعث می‌گردد معلمان در روند اجرای طرح مذکور علاوه بر شناسایی استعدادهای برتر به هدایت آن استعدادها در راستای گویه‌های داده شده بپردازد. حمزه‌لو و مقدسی (1396) نشان دادند که چهار شاخصه مطرح در طرح شهاب؛ شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی دانش‌آموزان، حمایت تربیتی و معنوی از دانش‌آموزان دارای استعداد برتر به‌منظور بهره‌مندی از توانمندی‌ها و قابلیت‌های آن‌ها، پرورش استعدادهای برتر و سرآمد و ایجاد سازوکارهای مناسب برای رشد و بالندگی آنان و تقویت و درونی‌کردن هویت دینی و ملی واجدان استعدادهای برتر در دوره‌های تحصیلی مختلف آموزشی عمومی به‌منظور احساس مسئولیت در نظر گرفته شده است.
فرضیه فرعی دوم این تحقیق عبارت است از: «طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب) بر خودشکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان شهرستان شیروان تأثیر دارد». طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر برای پاسخ‌دهندگان در گروه گذرانده در مقایسه با پاسخ‌دهندگان در گروه نگذرانده برای شرایط فرصت برابر آموزش تأثیرگذارتر بوده است. برابری فرصت‌های آموزشی، مفهومی است نسبی که به تبع شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه در حال تغییر است و شامل برابری فرصت‌های آموزشی به معنی درونداد مساوی، برابری فرصت‌های آموزشی به معنی فرایند مساوی و برابر و برابری فرصت‌های آموزشی به معنی برونداد مساوی است (7).
اجرای هرچه بیشتر برابری آموزشی در راستای رفع تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌های بین‌رشته‌ای، منجر به افزایش انگیزه دانش‌آموزان و افزایش خودشکوفایی خواهد شد. نابرابري آموزشي و عدم شکوفایی امكان تحرك اجتماعي و رقابت را براي اين طبقات تضعيف نموده و اعمال محدوديت در امکان‌ها و فرصت‌های آموزشي، هرگونه آموزش مكمل را بازداشته و آموزش‌های ضروري را محدود می‌سازد. در نتيجه، فقر موقعيتي در اين طبقات از نسلي به نسل ديگر انتقال‌یافته و روزبه‌روز بر شكاف طبقاتي افزوده خواهد شد. اين مسأله براي پيشرفت جوامع (به‌خصوص كشورهاي درحال‌توسعه) می‌تواند معضلي اساسي تلقي شود. در برنامه ملي طرح شهاب، به دنبال شناسايي آن دسته از دانش‌آموزان بااستعدادی هستيم كه به دليل ناآشنايي خانواده يا معلمان و مربيان با ویژگی‌های كودكان با استعداد، به‌صورت ناشناخته باقی‌مانده‌اند، يا به دليل عدم امكان دسترسي به فرآيندهايي همچون جشنواره‌ها و غيره نتوانسته‌اند استعداد و توانایی‌های خود را به نهادهاي نخبگاني عرضه نمايند. این طرح، علاوه بر ايجاد فرصت‌های بيشتر براي شناسايي دانش‌آموزان مستعد، امكان خودشکوفایی تحصیلی را نیز فراهم می‌کند. ریشه‌یابی مشکلات خودشکوفایی دانش‌آموزان با استعداد برتر و فرصت‌های برابر آموزشی آنان و اتخاذ راهکارهای مناسب برای ارتقای آنان در بین دانش‌آموزان دیگر می‌تواند به آنان کمک کند تا خود را بهتر نشان دهند.
فرایندهای شناسایی و هدایت دانش‌آموزان بااستعداد در محیط مدرسه، با محوریت معلم، دبیران و دیگر عوامل آموزشی و تربیتی و بدون جداسازی از کلاس و مدرسه‌شان صورت می‌پذیرد؛ بنابراین افراد شناسایی‌شده در بستر زندگی معمول و تحصیل عادی خود، مسیر تعالی اختصاصی خود را در پیش می‌گیرند. با اینکه موفقيت دانش‌آموزان به توانايي و استعداد آن‌ها بستگي دارد، اما دسترسي به منابع و امكانات آموزشي، مدرسه خوب و معلم متخصص می‌تواند موفقیت‌های بعدي آن‌ها را تحت تأثير قرار دهد. فراهم آوردن فرصت‌های برابر در آموزش، يكي از مهم‌ترین ابزار توزيع رفاه و فرصت‌های اقتصادي است. بدين منظور تلاش می‌شود تا فرصت‌های آموزشي يكسان را براي گروه‌های مختلف لازم التعليم فراهم سازند. متغيرهاي طبقه اجتماعي، نابرابري اجتماعي و اختلاف‌های طبقاتي بر بسياري از مقوله‌ها از جمله عملكرد تحصيلي و موفقیت‌های بعدي دانش‌آموزان تأثيرگذار است. متغيرهاي طبقه اجتماعي، نابرابري اجتماعي و اختلاف‌های طبقاتي بر بسياري از مقوله‌ها از جمله عملكرد تحصيلي و موفقیت‌های بعدي دانش‌آموزان تأثيرگذار است. براي نمونه، اختصاص به طبقه اجتماعي بالا شأن اجتماعي را سبب شده، مطلوبيت انگيزشي را بالا برده و جابه‌جایی طبقاتي را مقدور می‌سازد. برعكس، تعلق به طبقات اجتماعي پايين، حساسيت تحصيلي والدين و اعمال نظارت بر كار درسي دانش‌آموز را تقليل داده و شکوفایی تحصیلی دانش‌آموزان را كاهش میدهد.
جایگاه رفیع آموزش و وجود استعدادهای سرشار و توانمند در کل کشور، وجود برابری آموزشی را بیشتر ضروری می‌سازد. در این زمینه پیشنهاد می شود: فراهم آمدن شرایط خودپذیرا دانش‌آموز مستعد در زمینۀ استعداد خاص او، هدایت در بستر طبیعی تربیتی دانش‌آموز و پرهیز از جداسازي ، برگزاری جلسات مشترک خانواده و مدرسه در خصوص جلب همکاري و مشارکت والدین، برگزاری کارگاه‌های مختلف جهت رشد یکپارچگی شخصیتی و شناختی در دانش‌آموز مستعد، آموزش از طریق برگزاری کارگاه جهت جدیت دانش‌آموز مستعد در راه و خط‌مشی هدایت استعداد، تقویت روحیۀ تلاشگري و سخت‌کوشی دانش‌آموز مستعد براي هدایت استعداد خاص او با برگزاری کارگاه‌های مختلف، تأکید بر مشوق‌های درونی در برابر مشوق‌های بیرونی، توسعۀ خدمات مشاوره‌ای و بهداشت روانی و طراحی برنامه آموزشی مناسب.
1- Alizadeh Y. Analysis and leveling of educational development: Sample areas of education and upbringing in Ardabil province. Master Thesis in Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil. 2013.
2- Shirkrami J, Bakhtiarpour S. Evaluation of inequalities in access to educational opportunities: by case study of Dehloran primary school. Quarterly Journal of Education and Evaluation. 2014; 7 (26), 41-58. (Persian)
3- Afrazandeh S.S, Mirzaei T, Pouraboli B, Sabzevari S. The relationship between educational justice and civic educational behaviors from the perspective of nursing students. Journal of Medical Ethics. 2016; 10 (35), 119-140. (Persian)
4- Yarigholi B. Students’ Experience of Instructors’ Justice: A Phenomenological Study. Educ Strategy Med Sci. 2014; 7(4): 265-272.
5- Ghasem Yardhaei A, Haidarabadi A, Rostami N. Inequality of educational opportunities Case study: Ahar high school girl students. Journal of Sociology of Youth Studies. 2011; 1 (1), 128-147 (Persian) .
6- Sharifzadeh H, Salehi Omran A, gentleman A. Investigating the relationship between information technology and equal educational opportunities in Mazandaran province. Bi-Quarterly Journal of Educational Planning Studies. 2014; 3 (6), 31-54. (Persian)
7- Zarei Y. Analysis of educational inequalities in the regional dimension (Case study: cities of Hormozgan province). Hormozgan Cultural Research Journal. 2017; 80, 79-118. (Persian)
8- Naghsh S, Foroughi Abri A.A, Shafipour Motlagh F. Provide a model for determining the relationship between academic fascination, academic creativity, and academic achievement with academic self-actualization based on academic seriousness mediation. Research in Curriculum Planning. 2016; 13 (2), 134-144. (Persian)
9- Hosseini Dolatabadi F, Sadeghi A, Saadat S, khodayari E. The relationship between self-efficacy and self-actualization with coping strategies in students. Research in Medical Education. 2015; 6 (1), 10-17. (Persian)
10- Sanagou A, Taghavi A, Behnampour N, Beiky F. Investigating the status of self-actualization with some demographic factors in Golestan University of Medical Sciences students. Research in Medical Education. 2016; 8 (1). 21-28. (Persian)
11- Ayati M, Asadi Younesi M.R, Azadegan A. Confirmatory factor analysis of the scale of talent identification of talented students. Quarterly Journal of Educational Measurement, Allameh Tabatabai University. 2017; 7 (27), 161-181. (Persian)
12- Gardner H. Frames of mind: The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books. 1983.
13- Abolghasemi M, zeinalipour H, Sheikh A.A, Asare A. Designing Learning-Learning Strategies Based on a Separate Approach in Talented Schools: A Combined Study. Journal of Curriculum Research, Iranian Curriculum Studies Association. 2018; 8 (2), 145-171. (Persian)
14- Abedi A, Manani R. An overview of how to identify talented and intelligent students. Quarterly Journal of Talent. 2014; 72, 296-302. (Persian)
15- Fischer C, Muller K. Gifted Education and Talent Support in Germany. C.E.P.S Journal, International Centre for the Study of Giftedness, University at Munster, Germany. 2014; 4, 31-54.
16- Navidi A. Evaluate the pilot implementation of the Talent Identification and Guidance Plan (Shahab). Ministry of Science. 2019; 1998, 51-72. (Persian)
17- Cheraghmalaie l. Analyzing the period of providing a teacher for the National Program for Identifying and Guiding Top Talents (Shahab) and Evaluating It in Years 93-95. Journal of Educational Psychology. 2018; 13 (47), 25-47. (Persian)
18- Hamzeh Lou Z, holiness y. Investigating the importance of implementing the Shahab project to identify and guide top talents in primary schools. Third International Conference on New Horizons in Educational Sciences, Psychology and Social Injuries. 1-12 2017. (Persian)
19- Amoupour N. Identifying and necessitating the guidance of top talents in primary school in line with the Shahab National Program. Eleventh National Congress of Progressive Leaders. a2017; 1-8. (Persian)
20- Heydarzadeh A, Dehghan M, Shah Mohammadipour p, Taheri Z, Azizzadeh Foroozi M. Relationship between educational justice and burnout and academic achievement of students of Kerman University of Medical Sciences. Jundishapur Education Development Quarterly Journal of Medical Sciences Education Research and Development Center. 2015; 7 (4), 298-306. (Persian)
21- Shahaeian A, Yousefi F. The relationship between self-improvement, life satisfaction, and the need for cognition in gifted students. Research in Exceptional Children. 2012; 7 (3), 355-360. (Persian)
22- Golley J, Kong S.T. Inequality of opportunity in China's educational outcomes. China Economic Review. 2016. doi: doi.org/10.1016/j.chieco.2016.07.002
23- Gamboa L.F, Waltenberg F.D. Measuring inequality of opportunity in education by combining information on coverage and achievement in PISA. Educational Assessment. 2015; 20(4), 320-337.
24- Assaad R, Salehi-Isfahani D, Hendy R. Inequality of opportunity in educational attainment in Middle East and North Africa: Evidence from household surveys. Paper presented at the Economic Research Forum Working Paper Series. 2014.
25- Garret jeff. Separate and unequal A Structuralanglysis of education inequality in America. 2009. www.swirlinc.word press.com.
26- Rebell and femininities in the primary classroom, M. A. (), Hearing: Americ`as school: providibg equal opportunity or sthllseparte and UN equal? New York. 2003.
27- Eldridge C. (). Principals leading for educational equity: social justice in action. [PhD dissertation]. University of Maryland. 2012. http://drum.lib.umd.edu/ handle/1903/ 12669.
28- Amoupour N. Study of individual differences of students in Shahab National Program. Journal of Psychological Studies and Educational Sciences. b2017; 2 (18), 49-69. (Persian)
29- guide top talents (shahab). Shahab Project Central Executive Headquarters of the National Center for the Development of Talents and Young Researchers, June 2014. 1-45. (Persian)
30- Najafi S. Identify and guide top talents (Shahab plan). Proceedings of the National Conference on Primary Education. 2014; 3007-3014. (Persian)
[1] - دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، خراسان شمالی، ايران.
[2] استادیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، بجنورد، خراسانی شمالی، ایران.
مسئول مکاتبات m.pouromran@gmail.com
[3] . Education
[4] Equal Opportunities in Education
[5] Equal Educational Opportunities
[6] Rogers
[7] Maslow
[8] elf-Actualization
[9] Wexler
[10] Gardner
[11] Gifted student
[12] Superior talent
[13] Renzulli
[14] Golley & Kong
[15] Gamboa & Waltenberg
[16] Assaad
[17] Garret
[18] Rebell
[19] Eldridg
[20] Gatman
[21] UNESCO
[22] Ferguson
