ثمرات تلازم علمی علت و معلول بر اساس اصول حکمت متعالیه
الموضوعات :
سید عباس حکیم‌زاده خرد
1
,
علیرضا حسن پور
2
,
سید محمد موسوی بایگی
3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
3 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: برهان لمّ, برهان إنّ, حمل حقیقت و رقیقت, امکان فقری, ملاصدرا, رابطه علت و معلول,
ملخص المقالة :
بیتردید انسان در سیر استکمالی خود در این عالم، با ماده و لوازم آن درآمیخته است و همواره مجهولات بسیار و معلوماتی اندک دارد. یکی از مسائل مهم در معرفت‌شناسی که در طول تاریخ حکمت اسلامی نظر فیلسوفان را بخود جلب کرده، طریقة یافتن پاسخ مناسب برای مجهولات، اعم از تصوری و تصدیقی است. دربارة مجهولات تصوری کار چندان سخت نیست، زیرا از راه تعریف مفهوم اشیاء میتوان مجهولات تصوری را معلوم کرد، اما راه یافتن پاسخ مناسب برای مجهولات تصدیقی چندان هموار نیست. حکما با ارائۀ برهان إنّ و لمّ سعی کردهاند طریقی صحیح برای کشف مجهولات تصدیقی معرفی کنند و این بدانمعناست که هر مجهول تصدیقی را یا از راه علت میتوان شناسایی کرد یا از راه معلول. آنچه در نوشتار پیشرو مورد بررسی قرار گرفته است، بررسی میزان معلوم شدن مجهولات از راه علت در برهان لم و نیز از راه معلول در برهان إنّ است. برای رسیدن به این هدف، ابتدا نظریات حکما نقل شده، سپس مبنای ملاصدرا در بحث رابطة خاص علت و معلول مطرح گردیده است. حاصل بحث اینست که سیر علمی از علت به معلول، با توجه به مبنای خاص ملاصدرا، در عین فقیر بودن معلول نسبت به علت و حمل حقیقت و رقیقت میان این‌دو یقین‌آور است، اما سیر علمی از معلول به علت یقین‌آور نیست. روش پژوهش توصیفی‌ـ‌تحلیلی است.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380) قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌سینا (1373) الشفا: المنطق، تهران: فکر روز.
ابن‌سینا (1379) النجا ة، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم، قم: اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1387) شرح فارسی اسفار اربعه، قم: بوستان کتاب.
سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومه، قم: بیدار.
سبزواری، ملاهادی (1394) شرح اسماء الحسنی، تهران: بیدار.
سجادی، جعفر (1375) فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران: امیرکبیر.
شیروانی، علی(1377) شرح مصطلحات بدایة الحکمة و نهایة الحکمة ، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386) نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول (1391) درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسۀ امام خمینی (ره).
عشاقی اصفهانی، حسین (1393) برهانهای صدیقین، تهران: مؤسسة حکمت و فلسفه ایران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) شرح برهان شفا، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی(1376) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1366) المنطق، قم: اسماعیلیان.
ملاصدرا (1340) رساله سه اصل، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: دانشگاه تهران.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
