مسئله هویت انسان: از هویت فردی سکولار دکارتی تا هویت جمعی الهی عطار
الموضوعات : مطالعات تطبیقی تاریخ فلسفه
1 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: مسئله هویت, اینهمانی معرفتی, بیناانفسیت, دکارت, لویناس, پدیدارشناسی, عطار,
ملخص المقالة :
این پرسشها که آیا انسانها دارای هویتند؟ و اگر پاسخ مثبت است، آیا این هویت، فردی است یا جمعی؟ الهی است یا غیرالهی؟ در کانون چیزی قرار دارند که ما آن را «مسئله هویت» مینامیم. از زمان دکارت تاکنون، این پرسشها به محور اصلی تأملات فلسفی پیرامون هویت انسان بدل شدهاند. در پاسخ به این پرسشها، دکارت و پیروان مدرن او به هویتی فردی و غیرالهی برای انسان اعتقاد پیدا کردهاند، لویناس بکلی منکر هویت شده، و گروهی از پدیدارشناسان نیز به نوعی «شبههویت جمعی غیرالهی» باور پیدا کردهاند. اندیشة دکارتی دربارة هویت، با مفهوم «اینهمانی معرفتی» گره خورده است، درحالیکه دیدگاه پدیدارشناسی بر مفهوم «بیناانفسیت» تأکید دارد. مخالفان دکارت بر او اشکال گرفتهاند که نظریه هویت فردی وی به «خودتنهاگرایی»، یعنی تنها بودن من در جهان و اینکه من تنهاکسی هستم که میتوانم بدانم وجود دارد، منجر میشود. با این حال، قرنها پیش از امثال دکارت و پستمدرنها و پدیدارشناسان، عطار نیشابوری در منطقالطیر، با بهرهگیری از زبان رمزی و رویکردی تلفیقی، نظریهیی متمایز درباب هویت انسان ارائه کرده است؛ نظریهیی که عناصری از پدیدارشناسی و نظریة دکارتی را در خود دارد و مفاهیم «بیناانفسیت» و «اینهمانی معرفتی» را در بستری عرفانی و الهیاتی بازخوانی میکند. در این مقاله، ما این نظریه را با عنوان «نظریه هویت جمعی الهی انسان» معرفی و تبیین خواهیم کرد؛ نظریهیی که میتواند افقهایی تازه در فهم انسان و هویت او بروی ما بگشاید.
ابنسینا (2008م) حیّبن یقضان، قاهره: دار المعارف.
عطار، فریدالدین (1386) مصیبتنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار، فریدالدین (1391) منطقالطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
غزالی، احمد (1358) مجموعه آثار فارسی، بهاهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
غزالی، محمد (1416ق) مجموعه الرسائل، بیروت: دار الفکر.
مولوی، جلالالدین محمد (1380) مثنوی معنوی، جلد اول و دوم، تصحیح و پیشگفتار عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
Descartes, R. (1911) Meditations on First Philosophy. vol. 2 of The Philosophical Works of Descartes, trans. Haldane and G. R. T. Rose. Cambridge: Cambridge University Press.
Freud, S. (1994) The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. trans. and ed. J. Strachey et al., London: Hogarth Press.
Heidegger, M. (1962) Being and Time, trans. John MacQuarrie and Edward Robinson. Oxford: Basil Blackwell.
Husserl, E. (1970) The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology. trans. David Carr, Illinois: Northwestern University Press.
Levinas, E. (1969) Totality and Infinity, trans. A. Lingis. Pittsburgh, PA: Duquesne University Press.
Merleau-Ponty, M. (2003) Phenomenology of Perception. trans. Colin Smith. London: Routledge.
Plato (1993) Meno. in The Dialogues of Plato, trans. Benjamin Jowet, (in vol. 6 of Great Books of The Western World, ed M. J. Adler), USA: Robert p.
Sartre, J. P. (1956) Being and Nothingness: An Essay on Phenomenological Ontology. trans. Hazel E. Barnes. New York: Washington Square Press.
Scheler, M. (1980) Gesammelte Werke. vol. II. Der Formalismus in der Ethik und die matierale Wertethik. Neuer Versuch der Grundlegung eines ethischen Personalismus. ed. Maria Scheler. Bern: Francke Verlag.
